Engel in het veen

Franz Radziwill (1895 - 1983) woonde 60 jaar van zijn leven in het kunstenaarsstadje Dangast, gelegen aan de Jadebusen, een soort binnenzee van de Duitse Bocht. Daar kocht hij in 1923 een vissershuisje dat hij naar eigen inzicht uitbouwde en vorm gaf. Huis en inrichting zijn in hun oorspronkelijke staat behouden gebleven en op deze zondagmorgen sta ik vol bewondering in dit 'Gesamtkunstwerk'. Op de bovenverdieping sta ik in het atelier voor zijn schilderijen uit de diverse perioden van zijn kunstenaarsschap, expressionisme, neo-romantiek, nieuwe zakelijkheid en het magisch realisme. De suppoost, duidelijk een kenner, vertelt en verklaart over perspectief en symbolen, landschapsmotieven en stillevens, en - blijkbaar speciaal voor mij - over Radziwill's naïeve actie om in de oorlog in Duits legeruniform op bezoek te gaan bij een Joodse vriend in Amsterdam. In de jaren twintig en dertig verblijft de oostfriese kunstenaar regelmatig in Nederland waar hij zich laat inspireren door de grote schilders van onze Gouden Eeuw. Er worden kunstboeken opengeslagen, Carel Willink komt ter sprake, alles zo anders dan mijn bezoek aan de Kunsthalle in Emden gisteren. Alles ademt hier de aanwezigheid van de schilder: zijn schildersezels, zijn penselen, zijn meubels en zijn boeken. Ik zit in een cocon waarin het goed toeven is.
Met lichte tegenzin ga ik dan ook in op de uitnodiging om in de tuin mijn eigen glaasje appelsap te komen persen. Met een glaasje troebel sap en een stukje vers gebakken appeltaart zit ik op deze koude en winderige zondagochtend in een wankele partytent in de tuin van de meester. Ik voel mij een culturele zwerver en dat voelt goed. Maar ik moet verder, het oostfriese land moet nog verder ontdekt worden. Voor ik de auto ophaal die aan de haven geparkeerd staat, loop ik nog even het Kurhaus binnen dat uitkijkt over een mager strandje met aan de overkant van het water een woud van windmolens. Horizonvervuiling van de ergste soort. Binnen dampt het van de drukte. Alle tafeltjes, en dat zijn er heel veel, zijn bezet. De bediening kan het nauwelijks bijbenen en heeft moeite om vriendelijk te blijven als zij door de menigte heen moet laveren.
Ik doe wat ik moet doen, haal de auto op en meld mij wederom bij de Grüne Küstenstraße die mij naar het plaatsje Jever zal leiden. Dwars door het vlakke land waar knotwilgen en windturbines even talrijk zijn. In het moerassig landschap getuigen de tientallen glinsterende kanalen, meertjes en vennen van de waterrijkheid van dit gebied. Aan de horizon doet een afgevlakte wolkenband denken aan een heuvelrug, maar als ik Jever binnenrij bereik ik echt het hoogste punt van mijn reis, ruim 8 meter boven zeeniveau, werkelijk alpine verhoudingen!
Jever zelf, met zijn historisch stadscentrum en zijn burcht, is uitgestorven op deze zondagmiddag. De zondagsrust wordt hier nog volledig gerespecteerd. Zelfs de draaicarrousel op de Oude Markt is onbemand, maar een vader probeert toch het gevaarte handmatig in beweging te krijgen. Zijn kind zit op een wit paard en kijkt verwachtingsvol toe. Papa faalt, het paard en de molen weigeren elke dienst, op deze zondag wordt er niet bewogen... Mijn voetstappen echoën tussen de oude geveltjes, waarvan de rode bakstenen gloeien in de namiddagzon. Oranjebruine herfstbladeren spelen krijgertje op het kerkplein, de lucht is helemaal opengetrokken. Het zal koud worden vannacht...
Deze avond eet ik weer in Ristorante 'Osteria' dat naast mijn hotel is gelegen. De schroom van gisteravond is geheel verdwenen, er wordt mij direct een tafeltje toegewezen. 'Osteria' bestaat uit twee diepe huiskamers met de bar en de open keuken in V-vorm aan het eind. Vanaf mijn strategische positie kan ik de bedrijvigheid in de keuken goed gadeslaan. Er wordt veel gelachen en hard geroepen, Italianen eigen. Maar het werk wordt efficiënt uitgevoerd door de zwarte en witte brigade. Dan komt er een te koude spaghetti terug, waarna de schuldige, een vadsige uitvoering van Youp van 't Hek met een rood petje op met de klep naar achteren, op zijn Italiaans ter verantwoording wordt geroepen: veel gefoeter en misbaar, koppie buigen en dan schouderklopjes. Het leed is geleden, de show must go on. Ik word bediend door een engel, een Italiaanse engel met donkere ogen. Helemaal in het zwart is zij, maar zij strooit met licht om haar heen. Ik versta haar niet, haar praten is als zingen, op alles zeg ik maar ja... Een Grappa van het huis krijg ik van haar aangeboden met een lieve lach. Ik zeg geen nee... Terug op mijn kamer weet ik zeker dat het duinlandschap op mijn kamer scheef hangt. Ik probeer het recht te hangen, maar het zit onwrikbaar aan de muur bevestigd. Engeltje? Duiveltje...!