Oorlog en Vrede

Dag 2, woensdag 2 november 2022

Oorlog en Vrede

Het ochtendlicht knispert mij in de ogen als ik op weg ben naar het voormalige Ursulinenklooster ‘De Engelenburcht’ in Tildonk waar ik het belevingscentrum over de Groote Oorlog ’14-’18 wil bezoeken. De weg ernaar toe is nauwelijks geplaveid te noemen. Scheuren en gaten, afgewisseld met kasseistroken, geven deze macadamwegen je een ervaring alsof je reist in een slecht geveerde treinwagon. Dit is de streek van witlof en fruitbomen, maar heeft zeker ook in het najaar zijn charme. Bij het naderen van de eindbestemming rijgen de dorpjes zich als een lang lint aaneen in een bonte verzameling van huizen van baksteen, pleister, vakwerk en vuursteen in rood, wit, grijs en bruin. Typisch Belgisch ongeregeld.

Ik ben de enige bezoeker van het belevingscentrum en kom veel te weten over hoe de Belgen de Duitse inval in 1914 hebben ervaren. Veel ingesproken dagboekfragmenten en foto’s over mensen en situaties in deze streek, waar de Belgen stevig verzet boden, met represailles van de Duitsers tot gevolg.

In de zomer van 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit. België wilde daarbij neutraal blijven, maar werd toch meegesleurd in de oorlog. Het Duitse leger wilde via België doorsteken naar Frankrijk, aan wie ze op 3 augustus de oorlog hadden verklaard. Op 4 augustus 1914 viel het Duitse leger de Belgische provincie Luik binnen. Dat was een schending van de neutraliteit en betekende dus oorlog. Maar het Belgische leger was geen partij voor de Duitse overmacht.

De snelle Duitse opmars was erg gewelddadig. Duitse soldaten staken huizen in brand, plunderden en vermoordden in de eerste oorlogsweken meer dan 5500 burgers. Dat nieuws verspreidde zich snel en daardoor kwam er al kort na de inval een vluchtelingenstroom op gang, richting Frankrijk en Nederland. De chaos was enorm. Familieleden raakten elkaar kwijt. Jongeren vertrokken vaak zonder hun ouders.

Opgejaagd door het oprukkende Duitse leger trokken de burgers steeds verder. Inwoners van Vlaams-Brabant staken vaak de grens met Nederland over, dat niet in de oorlog betrokken was. Anderen kwamen aan de kust terecht, waar het dringen was voor een plaats op een boot naar Engeland.

Wij zijn inmiddels ruim 100 jaar verder en er lijkt nog niets veranderd. Eerder zijn er grote parallellen aan te wijzen met de huidige situatie in Oekraïne. En dat is verontrustend.

Opvallend ook zijn de vele citaten die hier te lezen zijn waaronder het dit gedicht ‘Bloedbroeders’ van Anne van Dessel uit Mortsel:

Wij delen alles. Een moeder met een wijde schoot.

Een dode vader die door de dagen boort. Het temmen

van de zee. De stank van vis die bijt onder de huid.

Wij delen het losbranden van de oorlog. Het geloof in de grond

onder onze voeten. Onze eerste dag en onze laatste adem.

De granaat die ons lot als parels aan elkaar rijgt.

Als in een bed liggen wij in ons warme bloed. Armen en benen

verenigd onder het laken. De oorlog knikt en gaat voorbij.

Wij delen de diepe vrede van de aarde.

In een verte snijden violen uit onze val

een ondansbaar lied. Als vissen die naar wolken happen,

zo buitelen wij een ballet over de zeeën.

Bijgevoegde opmerking verraadt de mogelijke inspiratie voor dit gedicht:

Componist Maurice Ravel schreef ‘Le Tombeau de Couperin’ en droeg een van de delen, de ‘Rigaudon’ op

aan de broers Pierre en Pascal Gaudin, die sneuvelden op hun eerste oorlogsdag.

Met de muziek van Ravel op in de auto keer ik huiswaarts, waar ik vanavond verder zal gaan met de nieuwe Netflix-film ‘Im Westen nichts Neues’ naar het gelijknamige boek van Erich Maria Remarque, dat de verschrikkingen van de Groote Oorlog beschrijft vanaf Duitse zijde. Gemaakt door een Duitse regisseur. Lijden aan beide zijden, getuige een citaat van Remarque dat staat te lezen in het belevingscentrum: ‘Het front is een kooi waarin je moet wachten op wat komen gaat’

Op de terugweg ga ik in het gehucht Grimde bij Tienen langs bij de Necropolis, een uit de vroege 13^e-eeuw stammend kerkje, gewijd aan Sint Petrus, waarin in het voorjaar van 1915, 145 Belgische gesneuvelde soldaten in de ruïne van de kerk, in de naakte aarde werden begraven. Na restauratie van de kerk werden zij herbegraven en zo ontstond de Necropolis, een begraafplaats in de kerk. Een groot deel van de gevallenen kwamen om het leven op de 18^e augustus 1914 tijdens de strijd om Grinde en Sint-Margriete-Houtem. Daar liggen zij, in gelijke witte grafstenen, keurig op rij als in één gemeenschappelijk graf. Op iedere grafsteen een eikenblad als symbool van moed en wijsheid. De dood voor iedereen gelijk…

Zware eikenbomen omzomen het kerkje, een dik bladerdek aan hun voeten. Zoveel moed, zoveel wijsheid, maar ook zoveel waanzin.

Veel oorlog vandaag, ik beloofde ook vrede. Maar die bewaar ik voor morgen. Als je tenminste in voorzienigheid geloofd…