Berichten vanaf de St.-Pietersberg en vanuit Rekem

Dinsdag, 22 oktober 2024

Berichten vanaf de St.-Pietersberg en uit Rekem

Een bijzondere foto: hangend boven de mergelgroeve van de St.-Pietersberg kijk ik in het gapend gat dat de ENCI hier geslagen heeft. De cementfabriek op de achtergrond, een fraaie wolkenlucht erboven. Vandaag heb ik de St.-Pietersberg bij Maastricht beklommen, op mijn eigen tempo passend bij mijn leeftijd en conditie. Op de top, bij het startpunt van het Pieterpad, besluit ik de 200 treden naar de bodem van de groeve NIET af te dalen en vanaf het uitzichtpunt de weidse blik vast te leggen. Beelden van een grauwe industrie te midden van een door mergelwinning gehavend landschap. Overal grijswit gesteente, achteloos als kunstmatig heuvels neergelegd of als gapende gaten in de berg achtergelaten. Ik speur naar de oehoe, maar ik moet mij tevreden stellen met een buizerd die ik vastleg als deze neerstrijkt op een boom in de bosrand. Ik keer terug en geniet van het panorama over Maastricht dat langzaam oplicht nu de bewolking door de nog warme herfstzon verdreven wordt.

In de middag gaan we door naar Rekem waar wij om 13.30 uur een afspraak hebben voor een rondleiding in het Openbaar Psychiatrisch Centrum Rekem. Dit uit onze interesse voor de ontstaansgeschiedenis die min of meer parallel loopt met de landbouwkolonie van Veenhuizen in Drenthe. Stipt op tijd verschijnt Jan ten tonele, wij schatten hem een dikke zeventiger. Hij is vrijwilliger en voormalig werknemer die de geïnteresseerde bezoeker rondleidt en met veel passie ‘zijn’ museum laat zien. We maken een tijdreis die begint in de Napoleontische tijd toen het bedelaarsschap werd afgeschaft. Wie vanaf dan bedelend of zonder middelen van bestaan zwervend op straat werd aangetroffen, werd opgepakt en opgesloten in een bedelaarsgesticht. De doelstelling was dat bedelaars gedurende hun opsluiting een vak zouden leren waarmee ze bij ontslag in hun eigen onderhoud konden voorzien. Hiertoe werd in het kasteel van Rekem een bedelaarskolonie gesticht, waarop vanaf het begin mede sprake was van een agrarische bestemming als werkverschaffing. Dit alles naar het voorbeeld van ‘de Kolonie van Weldadigheid’ dat in Nederland in zwang was. Jan schetst ons de eerste bewoners: een samenraapsel van hulpbehoevenden die aan allerlei kwalen leden. Ze waren ‘blind, zinneloos, lam, mismaakt, doof, uitgeput, hadden tering, vallende ziekte of gaven bloed op’. Degene die in staat waren te werken kwamen dagelijks in kolonne te voet van het kasteel naar de kolonie en ’s avonds weer terug.

Jan is op dreef, houdt ons bij de les als wij dreigen iets over te slaan op onze gang langs vitrines met artikelen die gebruikt werden in de psychiatrie en muren vol oude foto’s. Jan leidt ons gepassioneerd en met een beetje onderkoelde humor door de geschiedenis: van bedelaarsgesticht, heropvoedingsgesticht voor jongens en toevluchtsoord voor mannen naar Rijkskrankzinnigengesticht, maar de landbouwkolonie functioneerde altijd door. Kritisch is Jan ook op de directie en de overheid die blijkbaar het belang van zijn museum niet inzien. Geen geld voor een behoorlijk onderkomen, teveel ouwe meuk die je het liefst voor de buiten wereld verborgen houdt. Eigenlijk is zijn boerderij helemaal geen museum, het bevat alleen de verzameling van Jan die krampachtig in zijn eentje probeert het verleden levend te houden. Na 2 uurtjes nemen we afscheid van Jan, schudden handen, bedanken hem uitgebreid en vragen of er nog betaald moet worden voor zijn rondleiding. ‘Hoeft niet’ zegt Jan ‘Jullie waren geïnteresseerd, dat is mij genoeg!’

Bij het verlaten van het terrein evalueren wij onze Jan met een cijfer: voor mij een 9. Een tien onder aftrek van 1 punt wegens langdradigheid door enthousiasme…