Die andere eenzaamheid

Veel later dan gebruikelijk begin ik vanavond aan mijn reisverslag. Niet omdat de inspiratie ontbreekt, nee, het zijn de indrukken vandaag die mij naar woorden doen zoeken. Niet elke dag betreed ik een terrein via een smeedijzeren hek waarboven de spreuk "Arbeit macht frei" het ergste doet vermoeden. Vandaag bezoek ik het concentratiekamp Dachau met gemengde gevoelens: Ben ik wel goed voorbereid op alles wat ik te zien krijg? De beelden van al die uitgemergelde doden, de aanblik van de verbrandingsovens, de details over de medische experimenten die daar op grote schaal plaatsvonden. Ik aarzel reeds bij de ingang en besluit mijn opdracht te herformuleren: Blijf in het nu en zoek redenen waarom dit alles nooit meer mag gebeuren. Ook besluit ik vandaag mijn fototoestel niet aan te raken. Ik wil de indrukken rechtstreeks verwerken en de beelden toetsen aan alles wat ik -in het heden- om mij heen zie gebeuren. Opvallend zijn de vele groepen scholieren die ook vandaag dit kamp Dachau bezoeken. Samen met hen betreed ik het hoofdgebouw waar eens de nieuw aangekomen gevangenen van hun waardigheid werden ontdaan: Geadministreerd, alle persoonlijke bezittingen ingeleverd, daarna ontkleed en gedesinfecteerd en tenslotte naamloos te werkgesteld. Veel foto's, veel verklarende teksten, de jeugd ondergaat het gelaten, maar laten hun mobieltjes overuren maken. Voor thuis, voor later, voor hopelijk een betere wereld. Ik dwaal door het gebouw: halfverlichte ruimtes, vlekkerig beton, zwaar verroeste leidingen, tralies voor de ramen.

Een traliegat, een dikke muur
Het zonlicht dat, hoe ik ook tuur
De weg door het gat niet kan vinden
Alleen, ik ben alleen.

Drie passen heen, drie passen weer
Terwijk ik strofen declameer
Van verzen uit herinnering
En zachtjes oude liedjes zing
Als uit verweer.

Een cel, een kale grond
O plek waar mijn wieg eens stond
Herinnering van lang geleen
Flits van thuis vliegt door je heen
Alleen, je bent alleen

- Mary Vaders

In de bioscoopzaal zie ik een documentaire over de gruweldaden van de nazi's. Alleen voor 12 jaar en ouder. Na afloop zie ik tieners van 13 en 14 jaar met rode ogen, steun zoekend bij elkaar. Ik stroom met hen naar buiten, de appèlplaats op, die komt als een bevrijding. Aan de overzijde van het immense grindveld begint de beklemming opnieuw wanneer ik de overgebleven barakken bezoek. Het is dringen tussen alle scholieren, ongeloof tekent hun gezichten. Hier lagen de zieken op dezelfde houten britsen als alle anderen en kregen ook hetzelfde eten, soep van water en wortelen. De slechte voeding en onhygiënische omstandigheden veroorzaakten epidemieën als schurft en buiktyfus. Vrijwel alle gevangenen hadden dysenterie, die veel slachtoffers eiste. Moordend was ook de vlektyfus rond de jaarwisseling 1944 - 45.
Samen met de scholieren verplaats ik mij naar het crematorium. Plichtmatig en zonder emotie vertelt de begeleider het verhaal: Uitkleden, kleding ontsmetten met zyklon-B, wachten, uitleg over het "douchen", vergassen met hetzelfde zyklon-B, de lijkenkamer, de verbrandingsovens... Efficiëntie verheven tot waanzin, degeneratie... Op de executieplaats ligt voor de door kogels doorzeefde muur een boeketjes plastic rozen. Een vleugje menselijkheid, een vleugje hoop... Een merel zingt zijn longen uit zijn zwarte lijfje.
Ik besluit weg te gaan en nog even langs het bezoekerscentrum te lopen. Voor veel te veel geld zit men hier braadworst druipend van de ketchup te eten. Ik voel een knoop in mijn maag en vlucht naar de boekenwinkel waar werkelijk honderden getuigenissen liggen uitgestald van hen die deze hel overleefden. Gebroken levens zijn het veelal, levens die weer op de rails gezet zijn. Voor de lange reis terug, terug naar een vleugje menselijkheid...

Later vanavond schud ik de hand van Dachau's Oberbürgemeister Florian Hartmann, maar dat verhaal vertel ik morgen...