Een "Hemelsche Berg" in Worpswede

“Het is een zeldzaam land. Als men bovenop de kleine zandheuvel van Worpswede staat, kan men helemaal rondom kijken naar wat lijkt op een lappendeken, die op een donkere ondergrond vlakken met hel oplichtende bloemen laat zien. Vlak ligt het daar, bijna zonder vouwen, en de wegen en waterlopen voeren ver voorbij de horizon. Daar begint een hemel van onbeschrijfelijke verandering en grootsheid…”
Zo beschreef Rainer Maria Rilke in het jaar 1902 de schoonheid van het Worpsweder landschap en ik prijs mij gelukkig, anno 2012, een paar dagen in deze nog altijd inspirerende omgeving te mogen verblijven. En nog wel op een heel bijzondere plek, namelijk in het voormalige Jugendstil woonhuis van de schilder Hans am Ende, nu het karakteristieke hotel Buchenhof.
Hans am Ende werd in 1864 in Trier geboren en stichtte met een aantal bevriende schilders de kunstenaarskolonie Worpswede. Zijn veel te vroege dood in 1918, ten gevolge van een oorlogsverwonding, was er de oorzaak van dat zijn werk, in tegenstelling tot dat van de andere grondleggers, minder aandacht kreeg. Zijn harmonieuze huwelijk bracht geen nakomelingen voort die zich over zijn kunsthistorische erfenis konden ontfermen en dat maakte een totaal overzicht van zijn werk erg moeilijk.
Maar alles in dit ‘huis’ ademt nog de sfeer van vroeger, alsof je Hans am Ende nog zo zou kunnen tegenkomen in het halfduistere trappenhuis. Zijn werken zijn hier alom aanwezig, van zijn in olieverf genuanceerd gekleurde wolkenluchten boven het landschap van Worpswede tot zijn fijnzinnige etsen die vele van zijn kunstbroeders tot voorbeeld zouden zijn. Bij boeking had ik gevraagd om een kamer met een inspirerend uitzicht, nou dat heeft men goed begrepen: een mooie kamer op de 1e verdieping met uitzicht op de tuin. Een blauw tapijt van wilde hyacinten strekt zich uit tot aan de bosrand met daarachter de 54,4 meter hoge top van de Weyerberg. Het middaglicht valt door de bomen, het vogelconcert weet oorverdovend van geen ophouden. Ik ben op slag verliefd op deze plek, die als de voorjaarszon werkt op mijn gemoed. Het huis beantwoordt deze liefde en zet alles in een rozerode gloed…
--------
Italiaans restaurant “Da Angelo” stroomt langzaam vol. Het is een van de weinige horecagelegenheden die vandaar geen Ruhetag heeft en bovendien is het lekker dichtbij tegenover het hotel gelegen. Opvallend veel gasten zijn alleen en gezien de hoeveelheid folders waarin gebladerd wordt, vermoed ik nog meer kunstliefhebbers. Ik probeer mijn indrukken van vandaag te ordenen, waarbij het bezoek aan “Der Barkenhoff”, het voormalige, idyllische woonhuis van kunstenaar Heinrich Vogeler (1872 – 1942) een eerste hoogtepunt was. Ook Vogeler behoorde tot “de eerste Vijf” oprichters van de kunstenaarskolonie Worpswede en als schilder en tekenaar geldt hij als de belangrijkste vertegenwoordiger van de Jugendstil in Duitsland. Maar ook als vormgever en architect was hij actief. Zijn levensloop moet wel tot de verbeelding spreken: van romantische levenshervormer tot overtuigd socialist, pedagoog en politiek schrijver. In 1931 verhuisde hij naar de Sovjet-Unie en na de evacuatie van Moskou in juni 1942 stierf hij onder ellendige omstandigheden in Kazachstan.
Zijn levensdroom van een idyllisch eiland vervulde hij met “Der Barkenhoff”, dat hij van een eenvoudige boerenwoning verbouwde tot een prachtige kunstenaarswoning. De villa met de zo kenmerkende trappen en façade vormde samen met het berkenbos, het park en de tuin een Gasamtkunstwerk van grote schoonheid. Hier woonde de familie Vogeler, vader, moeder Martha en hun 3 kinderen. Maar Martha, waarmee Heinrich in 1901 trouwde was meer dan echtgenoot en moeder, zij was zijn muze. Dit mocht helaas niet duren…
Ik raak onder de indruk van het schilderij “Träumerei” uit 1906. Hierop kijkt Martha, zittend op een steen, het hoofd met de arm ondersteunend, uit over het vlakke land. Alsof het einde van deze idylle zich reeds aankondigt. Spoedig zou de schaduwzijde van ons bestaan onderwerp van zijn werk worden en zou Vogeler’s revolutionaire houding steeds concretere vormen aannemen. Een scheiding kon niet uitblijven en Martha verhuisde naar het “Haus im Schluh”. “Der Barkenhoff” werd intussen commune en daarna kindertehuis. Nu staat het huis bleek in het avondbos, als naaste buur van “Der Buchenhof” waar ik de gordijnen sluit en een inspirerende dag ten einde loopt. De avond daalt ook over het kerkhof bij de Worpsweder Zionskerk, waar Martha een simpele steen op haar graf heeft. In de verre steppe van Kazachstan, in het dorpje Choroschwskoje ligt die andere steen, waar het bewogen leven van veelzijdig kunstenaar Heinrich Vogeler een einde nam. Beiden zullen voor altijd verbonden zijn door een reeks prachtige portretten met Martha als verheven muze en geschilderd als pure poëzie. Ik ben bevoorrecht deze hier te mogen aanschouwen…