Alex

"Die Berge wurden steiler, die Tannenwälder wogten unter wie ein grünes Meer, und am blauen Himmel oben schifften die weiβen Wolken", zo beschreef de jonge Heinrich Heine in 1824 het fraaie landschap van de Harz in zijn later beroemd geworden "Harzreise". Vandaag wil ik het pad van deze romaticus volgen en dieper het gebied in trekken op zoek naar die duizend verschillende vergezichten, die frisgroene dalen en de talrijke stroompjes die zijn dichterlijk ziel zo wisten te beroeren. Maar hoe anders zal het uitpakken! De dag begint grijs, nevelslierten hangen in de boomtoppen en diepe plassen liggen langs de weg. Vannacht heeft het flink gebliksemd en stevig doorgeregend. En ook de temperatuur is behoorlijk gedaald. Tijdens mijn ontbijt blijkt de weersomslag een geliefd onderwerp voor mijn praatgrage gastvrouw te zijn, evenals fitness, gezond eten en haar voortdurende strijd tegen het ouder worden. Wat er op tafel staat is daar duidelijk een afspiegeling van: mijn boter durf ik niet meer aan te raken, van vleeswaren op de vroege ochtend was ik toch al geen fan. In plaats daarvan tomaatjes, sinasappelschijfjes, magere kaas en meer van die gezonde zaken. Ik laat het allemaal gelaten over mij heen komen, haar vriendelijkheid zal zeker niet aangetast worden door de tijd. Ook zij is van 1949, tenger en klein van stuk. Met blonde haren die zij voortdurend uit haar gezicht strijkt. Wanneer zij mij een gymnastische oefening voordoet, zie ik daarin een duidelijke grijze uitgroei. De strijd lijkt gewonnen, de oorlog zeker nog niet...
Om precies 10 uur meld ik mij aan de kassa van "Lautenthals Glück", een historische mijnbouwmuseum op een van de vele plekken waar koper en zilver werd gewonnen. Deze duizendjarige mijnbouw bezorgden de bewoners van de Harz werk en brood en de hoge heren de middelen om prachtige bouwwerken te realiseren. Het museumterrein ziet er wat verlopen uit met veel roestig ongeregeld, alsof alles zo is blijven liggen nadat de mijn eind vorige eeuw definitief moest sluiten. Er blijken nog twee bezoekers: vader Peter en zoon Alex. Alex van 12 is hyper. Dat blijkt als we gedrieën in een smal bootje stappen om in een ondergrondse mijngang een stukje te gaan varen. Varen klink te gemakkelijk, we moeten ons al trekkend aan een staalkabel aan het plafond zo'n 250 meter door de donkere gang wurmen, onder voortdurend geklaag en geschreeuw van Alex die denk bij de minste beweging van het bootje zijn hoofd te stoten of over boord te slaan. Deze bootjes van zo'n 10 meter lengte werden gebruikt voor het transport van het erts, 6000 kg per boot over een afstand van 4000 meter, "getrokken" door jongens nauwelijks ouder dan Alex. Leef- en arbeidsomstandigheden van de mijnwerkers zouden verder vandaag het centrale thema vormen. We maken kennis met Uwe, de zwaar bebaarde machinist die ons met een mijntreintje 250 meter de berg in zal brengen. Bij Alex slaat de paniek weer toe als wij in een soort kooien op wielen plaats moeten nemen. Uwe spreekt geruststellende woorden tot hem, trekt aan de bel en zet het treintje in beweging. schokkebonkend verdwijnen wij in de berg onder een oorverdovend lawaai van rails en wielen dat zelfs Alex overstemt. Het treintje komt schokkend tot stilstand in een wat grotere, flauw verlichte ruimte, aan het begin van een kilometers diepe mijnschacht. Uwe vertelt, plichtmatig maar met een gezonde dosis galgenhumor. Alex staat te draaien, kan de aandacht niet vasthouden. Toen de berg boven ontgonnen was ging men de diepte in, laddertje voor laddertje, van plateau'tje naar plateau'tje. Later met een soort door waterkracht aangedreven bewegende trappen of hangend aan een staalkabel. Maar altijd minstens 60 uur in de week. Jonge jongens hakten de stenen fijn, weduwvrouwen wasten de brokken, tot hun knieën staand in water van 5 graden. De mijnwerker werd gelokt door de landheren met een rij aan privileges: hij mocht hout kappen voor de bouw van zijn huis en ter beveiliging van de schachten (!). Hij mocht brouwen, bakken, vissen en jagen. Hij mocht markt houden en hoefde geen belasting te betalen. En in zijn spaarzame vrije tijd hoefde hij geen hand- en spandiensten te verrichten. Alex vraagt ongeduldig wanneer hij nu naar beneden mag, maar Uwe wijst hem gedecideerd op een trap naar boven die naar de bergkapel leidt. Een uitgehouwen ruimte met twee rijen bankjes, één voor de katholieken,
één voor de protestanten... Dan weer trappen naar beneden naar een ruimte waar Uwe het eigenlijke werk demonstreert: met steenbeitel en hamer, 60 slagen per minuut op een stuk wand van 1 meter bij 75 centimeter, tot een diepte van 1 centimeter. Alles lag vast. Tot in de finesses geregeld. In 1840 verschenen de eerste pneumatische boren. Uwe demonstreert: vraagt eerst of wij de vingers in onze oren willen stoppen. Het is eigenlijk ook het moment dat ik mijn vingers in de mond van Alex zou willen stoppen; hij begint knap irritant te worden, het duurt hem allemaal veel te lang. De herrie van de boor is oorverdovend en hoewel de techniek een voorsprong nam, ging het met de gezondheid van de mijnwerkers letterlijk bergafwaarts: doofheid, stoflongen, loodvergiftiging en het vooruitzicht nauwelijks de 40 jaar te halen. En de opbrengst? Uwe laat een klompje zilver van hand tot hand gaan. Het formaat plaatst zijn verhaal in een nog groter perspectief. We komen weer aan bij het treintje, de kooien sluiten zich en even later razen wij weer terug naar het daglicht. De roestige apparaten op het museumterrein hebben ineens een andere betekenis gekregen. Ik fotografeer nog wat roestige wagonnetjes. Dan heeft opa straks een sterk verhaal voor zijn kleinzoon. Wacht ik niet mee tot hij net zo oud als Alex is...
Het staat op regenen en ik besluit met een omweg naar St. Andreasberg te rijden voor de lunch. Misschien iets warms eten, gezien de ervaringen van gisteren. Zelfs onder de loodgrijze lucht zijn de uitzichten prachtig. Wolken komen maar met moeite over de heuvelkammen heen en schuiven als geesten de dalen in. St. Andreasberg in de mist. Het is er nat en naargeestig en ik speur naar enig leven. Alles schijnt gesloten, terwijl het toch al na tweeën is. Bij een eethuis ontdek ik een aantal racefietsen die tegen de pui gezet zijn. Ik waag de gok en ga naar binnen. Een en al gezelligheid: een clubje Deense wielerfans is hier neergestreken na een trainingsritje op de hellingen hier in de omgeving. Ze zitten achter grote borden spaghetti Bolognese en al snel heb ook ik mijn keus gemaakt: indachtig mijn gastvrouw en het uur van de dag bestel ik hetzelfde, maar dan in een normale portie. We raken in gesprek in gebrekkig Engels en blijken hetzelfde virus te delen, de besmetting die Tour de France heet. Later wanneer ik het groepje in een afdaling inhaal word ik uitgebreid nagezwaaid. Terug op mij kamer zie ik de zon weer tevoorschijn komen, maar ik neem die uitnodiging niet aan. Uitgeteld val ik in een dromenloze slaap...